Menzura – regulowanie i ustawianie

Niekiedy może się zdarzyć, że mimo dokładnie nastrojonych strun instrument wydaje dźwięki za niskie lub za wysokie przy przyciśniętych strunach do podstrunnicy. Jest to wysoce niepożądana sytuacja, która może wystąpić zarówno w tanim i drogim sprzęcie. Na szczęście łatwo ją naprawić w domowym zaciszu.

Co to jest menzura?

Menzura to inaczej długość czynna strun. Gitary są zbudowane na zasadzie kompromisu. Progi umiejscowione są w takim miejscu, by dla każdej ze strun z ustawioną równą długością czynną była jak najbliżej ideału. Niestety "jak najbliżej ideału" w tym przypadku oznacza niestrojenie na progach, dlatego właśnie każda ze strun ma swoją indywidualną menzurę (w większości przypadków, bo np. staromodne wersje Telecasterów mają wspólną menzurę dla dwóch strun), by instrument mógł wydawać dźwięki po przyciśnięciu struny do podstrunnicy ani nie za wysokie, ani nie za niskie. Warto poświęcić trochę czasu na regulację, bo bez właściwego ustawienia menzury każdy instrument zabrzmi źle.

Jak sprawdzić czy instrument stroi na progach?

Gramy pustą strunę, dajmy na to E6. Nastrajamy ją dokładnie do dźwięku E. Teraz porównujemy czy pusta struna i dwunasty próg tej samej struny wydają te same dźwięki, czyli E. Idealna sytuacja jest kiedy na elektronicznym tunerze w obu sytuacjach strzałka będzie dokładnie na godzinie 12, czyli 0 centów różnicy od dokładnego dźwięku E. Jeśli jednak na 12 progu będzie różnica*, nieważne czy na plus czy na minus, jest to powód do przeprowadzenia regulacji.

*oczywiście różnica będzie zawsze wynosić około 12 półtonów, czyli około oktawę. Najbardziej poprawnie jest stwierdzić, że różnica pomiędzy nimi powinna wynosić dokładnie oktawę, więc ani centa więcej, ani centa mniej.

Regulacja

Najczęściej, np. w mostkach stałych tj. Tune-o-matic i jednostronnie ruchomych tj. vintage tremolo znanych ze Stratocasterów, wystarczy odpowiedni śrubokręt. W mostkach typu Floyd Rose potrzebny jest klucz imbusowy. Gdy dźwięk 12 progu jest zbyt wysoki, musimy wydłużyć menzurę dla danej struny, a więc kręcimy śrubokrętem tak, by siodełko (ang. saddle, można się spotkać z nazwą „wózek”, nie mylić z siodełkiem umiejscowionym koło główki gitary) przesunęło się bardziej w dół, w kierunku mostka. Jeśli dźwięk 12 progu jest zbyt niski, musimy skrócić menzurę, a więc kręcimy śrubokrętem tak, by siodełko przesunęło się bardziej w górę, w kierunku gryfu. Trzeba uważać, bo struny rozstrajają się podczas przesuwania siodełka w którąkolwiek ze stron. Po kilku obrotach należy doprowadzić strunę kluczami do pierwotnego stroju (warto też sprawdzić pozostałe struny, ponieważ mogły różnie zareagować na mocne zmiany stroju jednej z nich) i powtórzyć operację porównywania pustej struny z 12 progiem. Gdy dźwięk będzie ten sam, powtarzamy czynność na kolejnych strunach aż wszystkie będą wyregulowane. W mostkach typu Floyd Rose nie możemy ruszać kluczem imbusowym dopóki nie poluzujemy struny. Zanim to zrobimy, trzeba zapamiętać czy dźwięk z 12 progu jest wyższy, czy niższy od dźwięku pustej struny. Przy poluzowanej strunie wkładamy klucz imbusowy do gniazda imbusowego umieszczonego koło wózka, który jest pod struną (nie ruszamy gniazda imbusowego, które nie jest przysłonięte struną, ono służy do stworzenia nacisku, by struna trzymała się w wózku, a nie do zmiany menzury). Przekręcamy odpowiednią ilość razy klucz imbusowy w odpowiednim gnieździe imbusowym aż mechanizm będzie na tyle zluzowany, że pozwoli na przesuwanie ręką wózka. Gdy dźwięk na 12 progu był zbyt wysoki ręką przesuwamy wózek w kierunku mostka, a gdy zbyt niski przesuwamy go w kierunku gryfu. Przytrzymujemy go ręką w żądanej pozycji i zakręcamy mechanizm kluczem imbusowym. Nastrajamy strunę z powrotem (warto sprawdzić pozostałe struny) i sprawdzamy jak tym razem wygląda porównanie dźwięku z pustej struny i dźwięku z 12 progu. W razie konieczności powtarzamy całą operację aż do skutku. Kiedy zlikwidujemy różnicę pomiędzy dźwiękami pustej struny i 12 progu, przechodzimy do następnego progu.

Jak wygląda dobrze ustawiona menzura?

Najczęściej wygląda tak, że siodełko struny E6 jest blisko mostka, następnie A5 trochę bliżej gryfu, D4 jeszcze bliżej gryfu. G3 jest znów bliżej mostka, B2 bliżej gryfu i E1 jeszcze bliżej gryfu. Warto zauważyć dużą różnicę w długości czynnej pomiędzy sąsiednimi strunami D4 i G3. Nie zawsze się to jednak sprawdza. Ważne jest to jak stroi instrument, a nie jak wygląda ustawienie wózków jego strun.

Co powoduje rozregulowanie się menzury?

Bardzo często starzejące się struny zmieniają swoje właściwości, co skutkuje także koniecznością korekty menzury. Większe zmiany w menzurze należy przeprowadzić po zmianie rozmiaru strun. Na uniknięcie większej regulacji pozwoli niezmienianie rozmiaru strun. Warto jednak za każdym razem i tak sprawdzić czy wszystko stroi tak jak potrzeba, choć ryzyko niestrojenia na progach jest w tym przypadku niskie. Można też rozpatrzyć możliwość używania nie tylko tego samego rozmiaru, ale także używania identycznego zestawu strun za każdym razem. Różni producenci produkują struny o identycznym rozmiarze lecz mogące się różnić siłą naciągu.

Podsumowanie

To czy instrument stroi na progach jest kluczowe. Nawet najlepsze brzmienie nie zatuszuje fałszującego instrumentu. Warto wyregulować menzurę, by grać dokładnie te dźwięki, które rzeczywiście mają być zagrane.